Dieta low FODMAP

Dieta low FODMAP jest to dieta z niską zawartością FODMAP (ang. Fermentable Oligo-, Di-, Mono- saccharides, And Polyols) stosuje się ją u pacjentów z zespołem jelita drażliwego (IBS). FODMAP to duża klasa małych, niestrawnych węglowodanów zawierających 1-10 cukrów. Są one słabo wchłaniane w jelicie cienkim i są potencjalnymi czynnikami wyzwalającymi zaostrzenie objawów brzusznych u pacjentów z IBS.

Istnieją dwa podstawowe mechanizmy występowania czy też nasilania się dolegliwości.
Pierwszym z nich jest zdolność do przyciągania wody, zwiększając w ten sposób ilość płynów w jelitach i przyczyniając się do ich aktywności osmotycznej, co może prowadzić do rozciągania ściany jelita wywołując dolegliwości brzuszne [1]. W jednym z opublikowanych badań zmierzono wzrost zawartości wody w jelicie cienkim u pacjentów zdrowych i pacjentów z IBS po spożyciu 10 g laktulozy. Jelita oceniano w badaniu rezonansu magnetycznego na czczo i po pierwszej godzinie od przyjęcia laktulozy. Jak wykazano, zawartość wody w jelicie cienkim znacząco wzrosła w przypadku pacjentów z rozpoznanym IBS, czemu towarzyszyło częstsze występowanie dolegliwości bólowych ze strony jamy brzusznej w porównaniu z grupą zdrowych pacjentów. Drugi mechanizm polega na tym, że FODMAP stanowią pożywienie dla mikroflory jelitowej i węglowodany ulegają fermentacji, co powoduje nadmierną produkcję gazów (m.in. wodoru i metanu) wywołując ból, dyskomfort oraz wzdęcia [2, 3].

Dieta Low (ang. nisko) FODMAP stworzona przez Monash Uniwersity rozpoczyna się od fazy ograniczenia, której celem jest wyeliminowanie wszystkich FODMAP. Ścisła eliminacja trwa 4-8 tygodni. Jeżeli w ciągu tych tygodni objawy ustąpią, pacjent przechodzi do fazy ponownego wprowadzenia i prowokacji, czyli do diety pojedynczo wprowadza się określone grupy FODMAP. Służy to poznaniu, które FODMAP powodują objawy, dzięki czemu pacjenci mogą dostosować do siebie spersonalizowaną, długoterminową dietę, która skutecznie zmniejsza objawy IBS. Jest to 3 faza protokołu low FODMAP, czyli faza personalizacji.

FODMAP można znaleźć w szerokiej gamie produktów spożywczych, takich jak owoce, warzywa, rośliny strączkowe i zboża, miód, mleko i produkty mleczne oraz słodziki. Aby określić zawartość FODMAP w pożywieniu, konieczna jest dokładna analiza laboratoryjna. Zespół z Monash University to eksperci w zakresie pomiaru zawartości FODMAP w żywności. Utworzyli aplikację, która wykorzystuje system oceny za pomocą sygnalizacji świetlnej, aby wskazać, czy żywność ma niską (zielony), umiarkowaną (żółty) lub wysoką (czerwony) zawartość FODMAP.

Tabela 1. Przykładowe produkty spożywcze podzielone w zależności od zawartości FODMAP.

	Żywność o wysokiej zawartości FODMAP	Żywność o niskiej zawartości FODMAP
Warzywa	Karczoch, szparagi, kalafior, czosnek, groszek zielony, grzyby, cebula, groszek cukrowy	Cykoria, jarmuż, kabaczek, kalarepa, kiełki lucerny, marchewki, ogórki, papryka czerwona, pasternak, pietruszka, pomidory – wszystkie rodzaje, rzodkiewki, rukola, roszponka, sałata- wszystkie rodzaje, seler korzeniowy, szczypiorek, wodorosty (nori), ziemniaki Dynia zwykła (<70g) Okra (< 100 g) Brukiew (<280 g) Cukinia (< 70 g) Boczniaki (<100g)
Owoce	Jabłka, sok jabłkowy, wiśnie, suszone owoce, mango, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, śliwki, arbuz	Ananas, cytryna, karambola, kiwi, klementynki, limonki, mandarynki, papaja, pomarańcze, rabarbar, smoczy owoc, truskawki, winogrona Borówki (< 70 g), Jagody (< 70 g) Maliny (< 90 g) Awokado (< 30g)
Nabiał i alternatywy	Mleko krowie, budyń, mleko zagęszczone, lody, mleko sojowe (z całych ziaren soi), słodzone mleko skondensowane, jogurt	Masło klarowane, sery twarde, ser brie/camembert, ser feta, mleko bez laktozy, jogurt naturalny bez laktozy, kefir bez laktozy, mleko migdałowe, mleko sojowe, mleko ryżowe, napoje roślinne bez dodatku cukru brązowego i kokosowego Mleko kokosowe z puszki (max. 120g)
Źródła białka	Większość roślin strączkowych, przetwory mięsne	Jajka, mięso (wszystkie gatunki), ryby (wszystkie gatunki), owoce morza (wszystkie gatunki), tofu twarde, tofu miękkie, wędlina drobiowa (bez czosnku i cebuli w składzie), szynki długo dojrzewające Tempeh (< 220 g) Ciecierzyca (<30g)
Chleby i płatki zbożowe	Chleby na bazie pszenicy/żyta/jęczmienia, płatki śniadaniowe, ciastka i przekąski	Kasza jaglana, kasza gryczana palona, mąka jaglana, ryżowa, z quinoa, z sorgo, owsiana, mąka ziemniaczana, makaron gryczany, makaron ryżowy, makaron jaglany, mąka gryczana, płatki ryżowe, płatki quinoa, płatki jaglane, pieczywo z pszenicy 2ab, quinoa, ryż – każdy rodzaj, skrobia z tapioki, płatki owsiane górskie lub zwykłe Chleb orkiszowy na zakwasie (2 kromki), Wafle ryżowe (max. 40g) Wafle kukurydziane (max. 40g)
Cukry, słodziki	Syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy, miód, słodziki kończące się na -ol (ksylitol)	Sztuczne słodziki, które nie kończą się na -ol (aspartam, sacharyna), syrop klonowy, cukier puder, cukier biały, stewia w proszku
Nasiona i orzechy	Orzechy nerkowca, pistacje	Masło orzechowe z orzeszków ziemnych/ włoskich/ laskowych, orzechy makadamia, arachidowe, włoskie, laskowe, brazylijskie, czarnuszka, sezam Pekany (< 100 g) Orzeszki piniowe (< 100g) Nasiona dyni (< 100g) Nasiona słonecznika (< 70g) Masło migdałowe (< 35 g) Pistacje (<15g)

Ze względu na restrykcyjny charakter diety low FODMAP, warto zwrócić uwagę na to, że może powodować negatywne skutki zdrowotne, takie jak niedobory niektórych witamin i składników mineralnych. Należy unikać nadmiernych ograniczeń, takich jak eliminacja całych grup żywności np. nabiału, co może skutkować niedoborami wapnia. Zaparcia są powiązane z niskim spożyciem błonnika, a LFD dodatkowo zmniejsza jego spożycie. Dlatego w terapii IBS-C warto zwrócić uwagę na zwiększenie spożycia błonnika lub jego suplementację w celu złagodzenia zaparć. Wdrożenie LFD wymaga edukacji i nadzoru wykwalifikowanego specjalisty ds. żywienia lub dietetyka.

Zmniejszenie spożycia prebiotyków (fruktanów, GOS) może prowadzić do zaburzeń mikroflory jelitowej. Jedno z badań dowiodło, że restrykcyjna faza LFD (4 tygodnie) doprowadziła do dysbiozy u 42% pacjentów z IBS, podczas gdy u 46% z nich nie wystąpiła dysbioza [4]. Brakuje jednak danych jaki wpływ ma długoterminowa dieta low FODMAP na mikroflorę jelitową, ponieważ obecne badania rzadko uwzględniają obserwację podłużną. Ponadto większość badań opisuje zmiany w mikroflorze dopiero pod koniec okresu restrykcyjnego (4–8 tygodni), ale nie uwzględnia sugerowanej fazy ponownego wprowadzenia, czyli reintrodukcji w której ograniczenie węglowodanów ulegających fermentacji staje się mniej rygorystyczne [5]

Bibliografia:

1. Nikolaki M.D., Kasti A.N., Katsas K., Petsis K., Lambrinou S., Patsalidou V., Stamatopoulou S., Karlatira K., Kapolos J., Papadimitriou K., Triantafyllou K.: The Low-FODMAP Diet, IBS, and BCFAs: Exploring the Positive, Negative, and Less Desirable Aspects—A Literature Review. Microorganisms 2023, 11(10), 2387
2. Balwierz R., Jasiński K., Osowski M., Grela K., Karpęcka-Gałka E., Kusakiewicz-Dawid A., Skotnicka-Graca U.: Rola diety i metod leczenia żywieniowego w ograniczeniu dolegliwości zespołu jelita drażliwego. Bromatologia Farmaceutyczna 2021, 77 (5): 329–336
3. Bellini M., Tonarelli S., Nagy A.G., Pancetti A, Costa F., Ricchiuti F., Bortoli N., Mosca M., Marchi S., Rossi A.: Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes. Nutrients 2020, 4, 12(1):148
4. Kasti A., Petsis K., Lambrinou S., Katsas K., Nikolaki M., Papanikolaou L.S., Hatziagelaki E.,Triantafyllou K. A.: Combination of Mediterranean and Low-FODMAP Diets for Managing IBS Symptoms? Ask Your Gut! Microorganisms 2022, 10, 751.
5. Vandeputte D., Joossens M.: Effects of Low and High FODMAP Diets on Human Gastrointestinal Microbiota Composition in Adults with Intestinal Diseases: A Systematic Review. Microorganisms 2020, 8, 1638.